“Elk actieplan duurzaamheid bouwt verder op het voorgaande. Die evolutie zien, motiveert!”
Marieke De Munck, beeldend kunstenaar en curator van Kunstencentrum VIERNULVIER, heeft een
passie voor verbeelding. Als ze die kan inzetten om een betere wereld te scheppen, is er geen houden meer aan. Met de glimlach neemt ze ons mee naar de toekomst van Kunstencentrum VIERNULVIER, verpakt in een ‘actieplan duurzaamheid’.
No time to waste. Met die bekende slogan pakte Greenpeace begin jaren ’90 uit om een einde te
maken aan het verbranden van chemisch afval op zee. In 2021 was het de naam van het onlinefestival dat Kunstencentrum Voo?uit (vandaag VIERNULVIER red.) organiseerde om zijn eerste actieplan rond duurzaamheid de wereld in te sturen.
Tekst / Veerle Weeck
Foto’s / copyright © Michiel Devijver
Tweedehands festival
Marieke De Munck is de drijvende kracht achter het duurzaamheidsplan.
“Ik vond het wel grappig dat ook de titel van het festival tweedehands zou zijn. Zo zat het duurzaamheidsaspect zelfs in de naam vervat. Het programma was heel divers, met onder meer een film, debat, literatuurprogramma, inspirerende sessies voor de cultuursector en een online kookworkshop.”
Op het dak prijkte op dat moment een publieke ppm-klok, naar een idee van schrijver-activist en Low Impact Man Steven Vromman. Die gaf aan hoe groot de concentratie van CO2 in de atmosfeer was, wat wordt uitgedrukt in ‘parts per million’ (ppm), deeltjes per miljoen. De klok toonde als een soort van tikkende tijdbom aan dat dringende ingrepen noodzakelijk zijn.
Stappen benoemen
De ppm-klok is intussen allang verdwenen, maar de plannen niet. In 2023 werd het derde actieplan
voorgesteld. Dat bouwt steeds verder op het voorgaande. In het plan staan de acties voorop.
Marieke: “Als iemand een idee heeft, wordt dat voorstel aan het plan toegevoegd als nieuwe actie.
Zodra de uitvoering start, noteren we ‘lopend’. Is een actie gerealiseerd, dan komt er ‘bereikt’. Door dat concreet te benoemen, toon je: Kijk, dit hebben we gedaan! Je ziet visueel dat je stappen zet. Zo creëer je intern vechtlust en enthousiasme om door te gaan. Een simpele tip van Riet Van de Velde van de Universiteit Gent, maar eentje van grote waarde.”
“Door dat concreet te benoemen, toon je: Kijk, dit hebben we gedaan! Je ziet visueel dat je stappen zet. Zo creëer je intern vechtlust en enthousiasme om door te gaan.”
Doe het niet alleen
Toen Marieke in 2016 in het kunstencentrum begon, bestond de groene Vooruit uit een vijftal
mensen die goesting hadden om iets rond duurzaamheid te doen.
“Ik wilde het onderwerp echter meer in het beleid van de organisatie brengen, en dacht toen aan de introductie van een visienota en actieplan. Tijdsgebrek maakte dat het project op de lange baan terechtkwam. Maar toen was daar opeens corona, en tijd om te schrijven. Ik opende een Word-document, maakte een inhoudstafel op en ben begonnen. Achteraf bekeken was dat eigenlijk waanzin. Daarom geef ik de raad: zoek een freelancer die het project kan trekken of stel intern iemand vrij. Dat is veel realistischer.”
Marieke startte onder de groene VIERNULVIER het Toekomstteam duurzaamheid op, bestaande uit een vertegenwoordiger van elk team. Om tot nog meer actie te komen, wil Marieke echter dat de coördinatoren vanaf volgend seizoen het Toekomstteam duurzaamheid vormen.
“Om veranderingen te kunnen doorvoeren, is het beter als je mensen met beslissingsrecht mee aan boord hebt. Dat betekent niet dat niemand anders ideeën mag geven. Maar als de coördinator niet overtuigd is, kan je als team weinig veranderen.”
Strategie van de geruisloosheid
Om tot acties te komen, haalt Marieke alles uit de kast.
“Voor de opmaak van het eerste plan nodigde ik tijdens de eerste sessies enkele kunstenaars uit om ons een beetje te provoceren. Zo gooide Simon Allemeersch bijvoorbeeld enkele statements op tafel om mensen uit hun comfortzone te halen, te prikkelen en aan te moedigen om zaken anders te bekijken. Dat leidde tot nieuwe inzichten.”
Marieke: “Ik herinner me nog zijn quote: We moeten vlees afschaffen binnen de organisatie en in het VIERNULVIER-café. We kunnen nog overwegen om één keer per jaar een groot vleesfestival te organiseren, waarbij we een koe ritueel slachten in het VIERNULVIER-café. Dat zorgde meteen voor een heftige discussie. De weerstand bleef daarna ook groot. Maar de strategie van de geruisloosheid zorgde voor een doorbraak.”
“Onze aanpak was simpel. We maakten onze dagschotels vegetarisch en vaak veganistisch, maar de klassieke spaghetti en vol-au-vent bleven ook op de kaart staan. Maar door die lekkere vegetarische of veganistische gerechten als dagschotel te promoten, hebben we steeds meer mensen verleid om hiervoor te kiezen. Intussen is onze artiesten- en personeelscatering zelfs volledig vegetarisch. En het straffe is: niemand heeft daar nog om gepiept. Door een lekker alternatief te voorzien en er niet teveel de aandacht op te vestigen, krijgen mensen niet het gevoel dat hen iets wordt afgepakt. Er wordt hen trouwens ook niks afgepakt. Er komt gewoon iets anders in de plaats dat veel duurzamer is.”
Minder vliegen, meer samenwerken
In de actieplannen ligt de focus op ecologie en klimaat. Mobiliteit neemt daarin een belangrijke plaats in.
“In het verleden vlogen programmatoren soms voor een weekend naar Berlijn of Avignon voor een prospectie. Nu wordt er veel meer gewerkt met mensen die ter plaatse voor ons prospecteren. We programmeren nu op hun advies. We zetten samenwerkingen op met andere kunstenaars en cultuurhuizen en kijken of we langere tournees kunnen uitbouwen. Als ik over een contract onderhandel, staat daar ook in om bij voorkeur met de trein te komen. Ik vind het schoon om te zien hoe ook oudere programmatoren hierin een switch hebben gemaakt.”
Digitale voetafdruk verkleinen
In oktober 2022 ging Marieke naar een Europese conferentie over duurzaamheid, gericht op de culturele sector. Vooral de workshop over digitale duurzaamheid bleef hangen.
“Wij zeggen altijd: ‘We doen niks meer op papier, we doen het online’. Omdat we ervan uitgaan dat dat beter is voor het
milieu, maar dat is bullshit. Het is ongelooflijk hoeveel data wij online verbruiken. Data die moeten worden opgeslagen en die CO2 uitstoten. De videomeetings die we sinds corona vaak opzetten, zijn niet zo ecologisch verantwoord als we denken.”
Welke tips kan je meegeven om onze digitale voetafdruk te verkleinen?
“Zet de video af tijdens een Zoom-meeting. Beperk het aantal e-mails dat je verstuurt en verzend geen mails met enkel oké of dankjewel. Voeg zo weinig mogelijk bijlagen toe aan je mail. Bewaar geen foto’s in de cloud, maar haal ze van je gsm en bewaar ze op externe schijven. Ga weg van alle grote socialemediabedrijven, en kies voor ethisch verantwoorde platforms. Toen ik dat laatste aanhaalde als nieuw idee voor ons actieplan van 2023 werd dat door sommigen gezien als collectieve zelfmoord. Niemand zou de weg naar ons huis nog vinden. Dus zal je er in het actieplan van 2023 niets over lezen. Maar het item blijft wel op mijn agenda staan voor 2024. Ik wil dat thema graag bespreekbaar houden.’
De economie herdenken
Wat Marieke ook belangrijk vindt, is sociale duurzaamheid.
“In het herdenken van onze economie zit voor mij de grootste uitdaging. Hoe gaan we het allemaal volhouden in deze tijden van crisis? Zo swingt het aantal burn-outs en depressies de pan uit. Maar ik heb het niet alleen over onze jobs. Ik heb het ook over: Hoe houden wij het als samenleving vol? Hoe kunnen we zorgen voor een tegengewicht tegen de polarisering? Dat zijn zaken waar we ook mee bezig moeten zijn.”
Kies zelf de ticketprijs
VIERNULVIER wil zo veel mogelijk mensen bereiken. Sinds september 2022 experimenteren ze met het Pay-what-you-can-systeem voor theater- en dansvoorstellingen. Daarbij kan het publiek zelf kiezen hoeveel ze betalen voor een voorstelling. Er is een standaardprijs, en een prijs die hoger en lager is dan deze standaardprijs. Wie zich een hogere ticketprijs kan veroorloven, zorgt er dus voor dat mensen die het niet zo breed hebben, minder hoeven te betalen. Het is te vroeg voor uitgebreide conclusies, maar VIERNULVIER stelt in het jaarverslag van 2022 dat – afhankelijk van de voorstelling – tussen de 25% en 34% van de kopers voor het hoogste tarief kiest. Doordat ze alle kortingen schrapten – behalve het UiTPAS-kansentarief – heeft het Pay-what-you-can-systeem geen impact op hun ticketinkomsten. In 2023 blijven ze dit onderzoeken en breiden ze het systeem ook uit naar (een deel van) hun concertaanbod.
Marieke: “We blijven verduurzamen op uiteenlopende vlakken. Dat mensen regelmatig in hun pen kruipen om ons te laten weten dat ze dat appreciëren, is fijn. Wij zijn een vuurtoren die veel mensen zien. We blijven verhalen vertellen, op de verbeelding werken en willen iedereen blijven inspireren om ethische en duurzame keuzes te maken.”