De ervaren blik – “Niet elke plek moet voor iedereen zijn, maar er moet wel een plek zijn voor iedereen”
Kunst en cultuur zijn voor Saskia De Bruyn een manier om iedereen in de samenleving te betrekken. Maar participatie is geen sinecure en zorgt soms voor meer vragen dan antwoorden. Niet erg, vindt Saskia. Dat we blijven zoeken naar antwoorden, is volgens haar de essentie. Want participatie heeft potentieel.
Tekst / Jill Mathieu
Saskia De Bruyn is Kernexpert participatie en toegankelijkheid binnen het Expertisecentrum Inclusive Society van UCLL. “Ik geef les aan de sociaal werkers, jeugdhulpverleners en sociale readaptatiewetenschappers van de toekomst. Maar ik doe ook onderzoek rond participatie, toegankelijkheid en diversiteit.”
Haar cv op LinkedIn vermeldt ook RuimteVaart vzw en een voormalige job als ‘woonwagenmedewerker’.
“Ik werk al mijn hele leven met mensen die te weinig meetellen in de samenleving. Mensen die weinig stem hebben, weinig gezien worden en weinig gehoord.” En dus vroegen we Saskia hoe we hen meetrekken in een samenleving via culturele initiatieven. En hoe moeilijk dat is, los van alle goede bedoelingen.
“Er was geen kat”
“Wat me opvalt, is dat het verhaal dat de kunsten vertellen nog veel te vaak een verhaal is van en voor een select publiek. Het publiek dat komt kijken, is select. Het publiek dat iets maakt, is dat nog meer.” En dan krijg je soms situaties waar het enige juiste adjectief ‘jammer’ is. Saskia: “Ik was onlangs in M Leuven. Dat museum is elke eerste donderdag van de maand open voor alle Leuvenaars. Er was geen kat. Het was een regenachtige dag, dus dat was alvast geen excuus.”
Toch ziet Saskia erg veel kunstenaars en organisaties moeite doen om participatie te doen slagen zonder dat het voelt als een verplicht rondje. “In Leuven heb je Het Nieuwstedelijk, een cultuurhuis dat oprecht op zoek is naar hoe ze mensen tot bij hen krijgen. Compagnie Tartaren is een voorbeeld van een sociaal-artistiek gezelschap dat de juiste vragen stelt: wat is dat nu, zorgen dat je met een diverse groep van makers werkt? Dat wil niet zeggen ‘dit zijn de makers en jullie mogen een rolletje spelen’. Nee, je moet samen maken. Boeiende vragen, vind ik dat.”
Op zoek naar een plek voor iedereen
Waarom stapt niet iedereen een cultuurcentrum binnen? Is cultuur voor sommigen te high-brow? Te duur? Niet bereikbaar genoeg? Volgens Saskia zijn die argumenten niet per se het probleem. “Ik denk dat de allergrootste drempel de plek is, en of je je daar thuis voelt. Van wie is deze plek? Neem nu Café Den Brosser in Leuven. Ik ken dat café, maar kom daar nooit. Op basis van een aantal kenmerken van die plek en de mensen die er vertoeven, kan ik zeggen dat dat niet mijn soort café is.” Dat is niet erg, maar het maakt wel dat je niet over de drempel geraakt — letterlijk. Niet elke plek moet voor iedereen zijn, vindt Saskia, maar er moet wel voor iedereen een plek zijn.
Al is daarmee de kous niet af. “Je moet aan participatie werken op twee niveaus. Op microniveau, zodat mensen zich ergens thuis voelen. En op macroniveau, als organisatie. Een huis is een lege doos tot je er mensen in zet, pas dan krijgt het zijn kleur. Zijn we bereid die kleur een inclusieve kleur te maken? Mag die kleur veranderen, gekneed worden, gemaakt worden door iedereen die hier komt? Of zeggen we: dit is ons aanbod. Het is tof als er veel soorten mensen langskomen, maar wij gaan echt niet nadenken over wie wij zijn. Dat zijn twee heel andere manieren van kijken naar toegankelijkheid en participatie.” Die keuze moet je volgens Saskia maken. Want niét kiezen, zegt ze, is uiteindelijk ook een keuze maken.
“Een huis is een lege doos tot je er mensen in zet, pas dan krijgt het zijn kleur. Zijn we bereid die kleur een inclusieve kleur te maken?”
Per definitie tijdelijk
Een oud zeer is dat langetermijnvisie op inclusie en participatie vaak ontbreekt. Dat komt omdat organisaties vaak tijdelijk en projectmatig werken. Dat heeft deels te maken met de manier waarop subsidies werken. “Je maakt een dossier voor je sociaal-cultureel project, maar dat is dus geen structurele financiering.” Dat beknot de uitkomst nog voor de start.
Saskia ziet nog een tweede obstakel, en dat heet ambitie. “Ik merk dat in verschillende samenwerkingsverbanden, zowel bij kunstenaars als bij welzijnsorganisaties en sportinitiatieven. Een basketballcoach zegt: oké, ik wil wel in zee met jullie organisatie. Zoveel maanden later stelt hij voor om het ‘echte talent’ in het team mee te pakken naar de ‘echte clubs’. Dat is natuurlijk goed voor dat handvol topspelers, maar alle anderen blijven achter. Dan moet je weer op zoek naar iemand die vanaf nul wil starten. Iemand die iederéén wil meepakken. Tegelijkertijd versta ik die drang om verder te geraken wel, hoor. Het is nu eenmaal de ambitie van een maker om te maken.”
De combinatie van het subsidiebeleid op projectbasis en het bijbehorende kortetermijndenken laat zich ook voelen in bepaalde trends. Saskia: “Een theatermaker die ik ken, wilde die minder gehoorde stemmen aan bod laten komen. Zijn subsidiedossier kreeg groen licht, ‘want wat hij doet is vernieuwend’. Dan gaan er bij mij alarmbelletjes af. Want hoe lang gaat men dit vernieuwend vinden? Eigenlijk zou elke maker zo moeten werken. Ik ben een beetje bezorgd over hoe lang dit nog the hype of the moment is.”
Kunst, sociaal werk en participatie verbinden, is geen evidentie
Toch valt er voor Saskia niet te twijfelen aan de waarde van die driehoeksverhouding. “Ik denk dat het sociale veld veel kan leren van het niet-instrumentele van de kunsten. Sociaal werk wordt door tijdsdruk en druk vanuit het beleid verengd tot een verhaal van methodieken en iemand zo snel mogelijk bij de oplossing krijgen die door het systeem is bedacht.”
Die oplossingsgerichtheid heeft voordelen. Maar voor Saskia gaat het ook over de mogelijkheid om contact te maken en bij mensen te zijn. En daar bestaan geen afgelijnde kaders en processen voor. “Haal er op dat moment kunstenaars bij en je wordt voortdurend geconfronteerd met die andere manier van kijken naar de wereld. Ik denk dat een stukje cocreatie dus drempels kan verlagen.” Naast drempels verlagen, blijft het voor Saskia ook een kwestie van vragen blijven stellen. Vooral de vragen die moeilijk een antwoord vinden. “Hoe krijg je als maker mensen die je niet kent naar je aanbod. Wie maakt het aanbod? Hoe maken we dat? En wat halen we daar uit?”
Saskia De Bruyn
Saskia behaalde een master in pedagogische wetenschappen, optie sociale pedagogiek. Na
een eerste ervaring in het woonwagenwerk, maakte ze de switch naar de
armoedebestrijding.
Als algemeen coördinator van de RuimteVaart vzw zette ze in cocreatie
met generatiearme gezinnen een duurzame en empowerende werking op.
Sinds 2018 werkt Saskia als onderzoeker binnen het expertisecentrum Inclusive Society van UC Leuven-Limburg. Als kernexpert geeft ze de focuslijn Participatie vorm. Zelf doet ze onderzoek naar inclusief en divers vrijwilligerswerk, ervaringskennis en participatie en stedelijke ontwikkeling. In een lerend netwerk ondersteunt ze initiatieven die laaggeschoolde vrouwen met een migratieachtergrond via vrijwilligerswerk meer kansen willen bieden op de arbeidsmarkt. Daarnaast doceert ze over ervaringskennis, diversiteit, sociale inclusie, armoede en sociale uitsluiting binnen UC Leuven.