De ervaren blik – “Net dan kan je iets doen, als je buiten de impliciete logica van een organisatie valt”
Simon Allemeersch kwam op bezoek. Hij is theatermaker bij Lucinda Ra. Iemand die de rafelranden opzoekt, daar waar het schuurt, waar het niet meer vanzelfsprekend is. Op zoek naar nieuwe, andere vormen, en dus naar betekenis. We vroegen hem: Wat doe jij en waarom? En ook: Wat gebeurt er als je meeleeft met de mensen in een leefgroep in de psychiatrie, of met de bewoners in een sociaal woonblok in het Gentse?
Simon werkt ondertussen ook aan een doctoraat aan de UGent, binnen de vakgroep Sociaal Werk en Sociale Pedagogiek. Hij brengt op dit moment heel wat tijd door in Museum Dr. Guislain, en bij de buren van Psychiatrisch Centrum Dr. Guislain.
Tekst / Nimfa Tegenbos
Op zoek naar de tussenruimte
“We hebben met Lucinda Ra in Fioretti gewerkt, de kinderafdeling van het Psychiatrisch Centrum Dr. Guislain. Dat staat heel ver af van het museum. Het museum en het psychiatrisch centrum zijn letterlijk elkaars buren, én toch kent het personeel elkaar niet. Daar proberen we iets aan te doen.”
“Wij onderzoeken de tussenruimte, waar die verschillende leefwerelden elkaar wél kunnen ontmoeten, ook mentaal. Die mensen samen aan tafel krijgen, is al een hele verwezenlijking.”
Als de ethische commissie van de UGent akkoord gaat, start Simon terug met veldwerk. Bij de kinderafdeling Fioretti en de jongeren van De Steiger. Zij verhuizen binnenkort naar enkele ruimtes op de site van het ziekenhuis, net naast het museum.
“Je moet gewoon lang op een plek zijn. Ook na de openingsuren. Zo ontmoet je mensen, en leer je de échte verhalen kennen. Je doet de afwas, hangt wat rond in de keuken, vraagt hulp… Vaak nodigen directeurs je uit om in een vergadering je plan uit te leggen. Je doet dat, en dat gaat altijd goed. Maar dat is nooit voldoende. Want de kuisvrouw zit daar niet, of de technisch verantwoordelijke, of de man van achter de bar.”
“Als je als kunstenaar binnenvalt in een leefgroep, val je snel uit je rol. En die jongeren ook. Zij hebben plots geen hulpverlener voor zich. Zoals ze in Rabot altijd vroegen: ‘Zijt ge een hulpverlener, een sociaal werker dan, of werkt ge voor de stad? Of, als laatste check: Werkt ge voor de flikken?’ Als je op alles ‘nee’ zegt, weten ze niet meer hoe zich te gedragen. Mensen die lang in de hulpverlening zitten, ontwikkelen een rol, een soort van performance. En plots werkt dat niet meer.”
“Net dan kan je iets doen”, benadrukt Simon. “Net omdat je buiten de impliciete logica van een organisatie valt.”
Een sociaal experiment is sowieso een vormexperiment
Of Simon een sociaal bewogen kunstenaar is? “Ik ben eigenlijk niet zo sociaal”, zegt Simon al lachend. “Ik word eerder kriegelig als het theatermaken een soort dienstbetoon wordt aan de maatschappij of een ‘Kijk eens hoe goed ik voor de wereld ben’ omdat ik met die mensen samenwerk.”
“Ik ben eerder gefascineerd door vorm. Alles wat we ooit gedaan hebben met Lucinda Ra, waren vormexperimenten. Zoals theatermaakster Stefanie Claes, met wie ik veel samenwerk, ooit zei: echt sociaal engagement zit in hoeverre je bereid bent de vorm aan te passen aan de mensen waarmee je werkt. En, dus niet in het vertellen over sociale woningbouw of psychiatrie.”
“Alle vroege avant-gardes komen voort uit volkskunst en folklore. Hier in Bozar was een hele tijd terug een fantastische expo over de Russische avant-garde. Dat begon allemaal met de kermissen en de boerenkunst. Omdat het een niet-officiële vorm van abstractie is die opnieuw spannend wordt. Het is geen high culture die al volledig vastligt.”
“En net daar is theater goed in: met een publiek, in het hier en nu, opnieuw van dat soort abstracties bedenken. En dat is een sociaal gebeuren. Dat is naar een dorp gaan, daar tijd doorbrengen en beseffen dat een klassiek toneelstuk niet zal werken. Zo werkten we ooit met Lucinda Ra in een dorp in West-Vlaanderen. De carnavalsgroep is het meest levende in dat dorp. En dan beslis je om de volledige voorstelling vorm te geven als een carnavalsstoet. De inwoners van dat dorp zijn de expert, en zeggen je hoe je het wel en niet moet doen. Sociaal experiment en vormexperiment, dat is eigenlijk hetzelfde.”
“We zijn theatermakers, die het theater helemaal achter zich laten, om dan in de psychiatrie te gaan zitten, om dan te proberen heel hard theatermaker te zijn. Wat niet kan, want je zit in de psychiatrie. Het is net die beweging tussen beide die ongelooflijk interessant is, en die schuurt en die gewoon rare voorstellingen oplevert. Met volk in de zaal dat zijn mond niet houdt. En dat vinden we spannend.”
Bart Marius, directeur van Museum Dr. Guislain, vertelt meer over de plannen van het museum tijdens OP/HEF op 6 oktober 2022.
Bekijk het programma
“Echt sociaal engagement zit in hoeverre je bereid bent de vorm aan te passen aan de mensen waarmee je werkt. En, dus niet in het vertellen over sociale woningbouw of psychiatrie.”
Werk vanuit informele netwerken, en vanuit liefde
Informele netwerken zijn heel belangrijk voor Simon en Lucinda Ra. “Het gaat over liefde, voor mensen waarmee je samenwerkt, mensen die op straat leven, over de medewerkers van een collectief…”
Simon is in de Rabottorens beginnen werken op vraag van een vriend. Iemand die toen voor Samenlevingsopbouw (nu SAAMO) werkte, en met een vraag zat.
“Zijn bewoners waren bang. Hij vroeg me te helpen, iets te tonen, of te maken. Hij was mijn toegangsticket tot die wereld. Hij introduceerde mij. En doordat ik in een ander blok zat, begon ik ook mensen te kennen, die niet tot bij SAAMO kwamen. En zo kon ik op mijn beurt hen uitnodigen om eten te komen maken voor de bewoners. Daar is wel een jaar over gegaan. Je hebt dus ook tijd nodig.”
“Als je als kunstenaar in een andere sector gaat werken, doe je snel aan sugar coating, of je wordt geïnstrumentaliseerd. Het is je informeel netwerk dat je daartegen beschermt. Je hebt iemand nodig die je persoonlijk kent, en kan vertrouwen. Dat maakt het ook moeilijk reproduceerbaar, dat maakt dat je er niet zomaar een methodiek kan uithalen.”
“Toen het project in Rabot gedaan was, kwam er iemand uit een cultuurcentrum met de vraag: ‘Wij hebben ook een hoogbouwwijk, kom dat eens doen bij ons. Maar dan wel in minder tijd.’ Dat doen we niet.”
“Ken je Villa Voortman in Gent? Het is een soort van inloophuis voor psychisch kwetsbare mensen, ontstaan vanuit de psychiatrie. Het is een dagverpleging met twee regels: geen geweld en geen drugs. Van daaruit doen ze alles. Ze hebben samen een rockgroep opgericht, Radio Gaga is daar ooit begonnen. Zulke plek kan je niet zomaar kopiëren, of even bijbestellen.”
Over de eenzaamheid van de kunsten
“Het valt me op hoe weinig het écht gebeurt, hoe weinig er écht gezegd wordt: We stappen vanuit de kunsten in een totaal andere omgeving binnen, en we werken daar en we stellen ons bloot. Het is vaak enkel symbolisch. Het zit in het discours en het blijft daarbij.”
Bij Lucinda Ra doen ze aan inhoudelijke spreiding. Als ze een voorstelling ergens zetten, dan proberen ze daar het publiek te krijgen dat die voorstelling ook echt moet zien.
“Dan merk je hoe weinig kennis er is in de kunsten- en cultuurcentra over de samenleving. Als de voorstelling gaat over sociale woningbouw, stellen we voor de sociale huisvestingsmaatschappijen te contacteren. Dat gebeurt vaak niet. Of, omdat mensen er de tijd niet voor hebben. Of, omdat mensen de connecties niet hebben.”
“Er is heel weinig kennis van andere disciplines, of sectoren. We zijn een hypergespecialiseerde maatschappij. Het specialisme van mensen, of ze nu maker zijn, of een doctoraatsstudent, komt makkelijk in een soort tunnel terecht.”
“Het idee van de ‘autonomie van de kunsten’ is eigenlijk heel raar geworden. Het is de ‘eenzaamheid van de kunsten’ geworden, een soort isolatie. Er is heel weinig netwerk vanuit het kunstenveld naar totaal andere sectoren. Je krijgt heel veel kunst en cultuur die over kunst en cultuur gaan, theater over theater.”
Of er daar een alternatief voor is?
“Op een andere manier produceren, minder produceren. Maak organisaties die volledig zijn betrokken op de inhoud. Inhoud is dan niet alleen de verantwoordelijkheid van de maker, die met een slecht contract half in huis staat. Wel van een hele ploeg. Maar dan moet je veel trager werken, grondiger ook. En dan moet je tegen de subsidiënt durven zeggen: Wij kunnen geen x aantal voorstellingen maken. Dat zou pas waardevol zijn. En de subsidiënt zou waarschijnlijk volgen. Maar wie doet dit, als eerste?”
Lucinda Ra
Lucinda Ra is een theatercollectief met Barbara Claes, Jeroen Van Herzeele, Simon Allemeersch, Stefanie Claes, Sofie van der Linden, Giovanni Barcella, Mario Debaene, Koen Massé & Brigitte Mys.
Lucinda Ra werkt met de mensen die noodzakelijk zijn om hun verhaal te vertellen, ongeacht of die mensen in het theater of in de organisatie thuishoren of niet. Ze hebben geen afspraken, geen vaste vergaderingen, geen vaste repetitieplaats.